Mechanika arystotelesowska a współczesna fizyka. Na tropach ciągłości wewnętrznej logiki rozwoju nauki
DOI:
https://doi.org/10.14394/filnau.2020.0001Słowa kluczowe:
fibre bundle, spacetime, Cartesian product, structural realism, correspondence principle, mechanics, symmetryAbstrakt
An analysis of two different reconstructions of Aristotelian mechanics in the language of contemporary physics reveals interesting aspects of the historical development of physics: (1) there exists a structural invariant in all physical representations of reality in the form of the Cartesian product and (2) all intertheoretical transitions to date, at each stage of unification, have occurred in accordance with the correspondence principle. This means that the historical development of physics can be regarded as rational in the sense that subsequent theories become ever more general and Aristotelian mechanics can be treated as a natural forerunner of Newtonian mechanics and, by extension, Einstein’s relativity theory.
Bibliografia
Arystoteles (1978), Mechanika [w:] Dzieła różne, tłum. L. Regner, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 285-345.
Arystoteles (1990), Fizyka [w:] Dzieła wszystkie, t. 2, tłum. K. Leśniak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bagaria J. (2016), Set Theory [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), E. N. Zalta (ed.), https://stanford.io/2We4R5x.
Earman J. (1989), World Enough and Space-Time: Absolute versus Relational Theories of Space and Time, Cambridge, Mass.—London: The MIT Press.
Einstein A. (2001), Bertrand Russell a myślenie filozoficzne [w:] Albert Einstein. Pisma filozoficzne, S. Butryn (red.), tłum. K. Napiórkowski, Warszawa: De Agostini–Altaya.
Grobler A. (2006), Metodologia nauk, Kraków: Aureus–Znak.
Hajduk Z. (2002), Metodologia nauk przyrodniczych, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Heller M. (1984), Nieliniowa ewolucja nauki, ,,Roczniki Filozoficzne” 22, 105-125.
Heller M. (1987), Ewolucja pojęcia masy [w:] Filozofować w kontekście nauki, M. Heller, A. Michalik, J. Życiński (red.), Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 152-163.
Heller M. (1988), Teoretyczne podstawy kosmologii, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Heller M. (1993), Fizyka ruchu i czasoprzestrzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heller M. (2005), Some Mathematical Physics for Philosophers, Vatican City—Rome: Pontifical Council For Culture, Pontifical Gregorian University.
Heller M. (2006a), Strukturalizm w filozofii matematyki [w:] Filozofia i wszechświat, Kraków: Universitas, 197-214.
Heller M. (2006b), Evolution of the Space-Time Structures, ,,Concepts of Physics” 3, 117-131.
Heller M. (2014), The Field of Rationality and the Category Theory [w:] Mathematical Structures of the Universe, M. Eckstein, M. Heller, S. J. Szybka (eds.), Kraków: Copernicus Center Press, 441-457.
Heller M., Odrzygóźdź Z., Pysiak L., Sasin W. (2004), Noncommutative Unification of General Relativity and Quantum Mechanics: A Finite Model, ,,General Relativity and Gravitation” 36, 111-126. https://doi.org/10.1023/B:GERG.0000006697.80418.01
Heller M., Pysiak L., Sasin W. (2005), Noncommutative Unification of General Relativity and Quantum Mechanics, ,,Journal of Mathematical Physics” 46, 122501-16. https://doi.org/10.1063/1.2137720
Jodkowski K. (1984), Teza o niewspółmierności w ujęciu Thomasa S. Kuhna i Paula K. Feyerabenda [w:] Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 1, K. Jodkowski, K. J. Brozi (red.), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Jung-Palczewska E. (2002), Między filozofią przyrody i nowożytnym przyrodoznawstwem. Ryszard Kilvington i fizyka matematyczna w średniowieczu, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kosso P. (2003), Symmetry, Objectivity, and Design [w:] Symmetries in Physics: Philosophical Reflections, K. Brading, E. Castellani (eds.), Cambridge: Cambridge University Press, 413-424. https://doi.org/10.1017/CBO9780511535369.026
Murawski R. (2001), Filozofia matematyki. Zarys dziejów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pedersen O. (2007), The Two Books: Historical Notes on Some Interactions between Natural Science and Theology, Vatican: Vatican Observatory Foundation.
Penrose R. (1968), The Structure of Space-Time [w:] Battelle Recontres, C. M. DeWitt, J. A. Wheeler (eds.), New York: Benjamin, 121-235.
Penrose R. (2005), The Road to Reality. A Complete Guide to the Laws of the Universe, New York: Alfred A. Knopf.
Poincaré H. (1908), Wartość nauki, Warszawa: G. Centnerszwer i Ska, Drukarnia Narodowa w Krakowie.
Raine D. J., Heller M. (1981), The Science of Space-Time, Tucson: Pachart.
Rovelli C. (2004), Quantum Gravity, Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511755804
Rovelli C. (2015), Aristotle’s Physics: A Physicist’s Look, ,,Journal of the American Philosophical Association” 1, 23-40, arXiv:1312.4057v2 [physics.hist-ph]. https://doi.org/10.1017/apa.2014.11
Russell B. (2011), Badania dotyczące znaczenia i prawdy, tłum. J. Wawrzyniak, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Such J., Szcześniak M. (2002), Filozofia nauki, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sulanke R., Wintgen P. (1977), Geometria różniczkowa i teoria wiązek, tłum. P. Kucharczyk, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Toulmin S., Goodfied J. (1961), The Fabric of Heavens, London—New York: Harper & Row.
Trautman A. (1970), Fibre Bundles Associated with Spacetime, ,,Reports on Mathematical Physics” 1, 29-62. https://doi.org/10.1016/0034-4877(70)90003-0
Trautman A. (1973), Theory of Gravitation [w:] The Physicist’s Conception of Nature, J. Mehra (ed.), Dordrecht—Boston: Reidel, 79-198. https://doi.org/10.1007/978-94-010-2602-4_8
Ugaglia M. (2004), Modelli idrostatici del moto da Aristotele a Galileo, Rome: Lateran University Press.
Ugaglia M. (2013), Peso e peso specifico in Aristotele [w:] Science and Representations, P. Napolitani, R. Nanni (red.), Firenze: Olschki, 15-48.
Weyl H. (1952), Symmetry, Princeton: Princeton University Press.
Worrall J. (1989), Structural Realism: The Best of Two Worlds?, ,,Dialectica” 43, 99-124. https://doi.org/10.1111/j.1746-8361.1989.tb00933.x
Wróblewski A. K. (2007), Historia fizyki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Arystoteles (1990), Fizyka [w:] Dzieła wszystkie, t. 2, tłum. K. Leśniak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bagaria J. (2016), Set Theory [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), E. N. Zalta (ed.), https://stanford.io/2We4R5x.
Earman J. (1989), World Enough and Space-Time: Absolute versus Relational Theories of Space and Time, Cambridge, Mass.—London: The MIT Press.
Einstein A. (2001), Bertrand Russell a myślenie filozoficzne [w:] Albert Einstein. Pisma filozoficzne, S. Butryn (red.), tłum. K. Napiórkowski, Warszawa: De Agostini–Altaya.
Grobler A. (2006), Metodologia nauk, Kraków: Aureus–Znak.
Hajduk Z. (2002), Metodologia nauk przyrodniczych, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Heller M. (1984), Nieliniowa ewolucja nauki, ,,Roczniki Filozoficzne” 22, 105-125.
Heller M. (1987), Ewolucja pojęcia masy [w:] Filozofować w kontekście nauki, M. Heller, A. Michalik, J. Życiński (red.), Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 152-163.
Heller M. (1988), Teoretyczne podstawy kosmologii, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Heller M. (1993), Fizyka ruchu i czasoprzestrzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heller M. (2005), Some Mathematical Physics for Philosophers, Vatican City—Rome: Pontifical Council For Culture, Pontifical Gregorian University.
Heller M. (2006a), Strukturalizm w filozofii matematyki [w:] Filozofia i wszechświat, Kraków: Universitas, 197-214.
Heller M. (2006b), Evolution of the Space-Time Structures, ,,Concepts of Physics” 3, 117-131.
Heller M. (2014), The Field of Rationality and the Category Theory [w:] Mathematical Structures of the Universe, M. Eckstein, M. Heller, S. J. Szybka (eds.), Kraków: Copernicus Center Press, 441-457.
Heller M., Odrzygóźdź Z., Pysiak L., Sasin W. (2004), Noncommutative Unification of General Relativity and Quantum Mechanics: A Finite Model, ,,General Relativity and Gravitation” 36, 111-126. https://doi.org/10.1023/B:GERG.0000006697.80418.01
Heller M., Pysiak L., Sasin W. (2005), Noncommutative Unification of General Relativity and Quantum Mechanics, ,,Journal of Mathematical Physics” 46, 122501-16. https://doi.org/10.1063/1.2137720
Jodkowski K. (1984), Teza o niewspółmierności w ujęciu Thomasa S. Kuhna i Paula K. Feyerabenda [w:] Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 1, K. Jodkowski, K. J. Brozi (red.), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Jung-Palczewska E. (2002), Między filozofią przyrody i nowożytnym przyrodoznawstwem. Ryszard Kilvington i fizyka matematyczna w średniowieczu, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kosso P. (2003), Symmetry, Objectivity, and Design [w:] Symmetries in Physics: Philosophical Reflections, K. Brading, E. Castellani (eds.), Cambridge: Cambridge University Press, 413-424. https://doi.org/10.1017/CBO9780511535369.026
Murawski R. (2001), Filozofia matematyki. Zarys dziejów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pedersen O. (2007), The Two Books: Historical Notes on Some Interactions between Natural Science and Theology, Vatican: Vatican Observatory Foundation.
Penrose R. (1968), The Structure of Space-Time [w:] Battelle Recontres, C. M. DeWitt, J. A. Wheeler (eds.), New York: Benjamin, 121-235.
Penrose R. (2005), The Road to Reality. A Complete Guide to the Laws of the Universe, New York: Alfred A. Knopf.
Poincaré H. (1908), Wartość nauki, Warszawa: G. Centnerszwer i Ska, Drukarnia Narodowa w Krakowie.
Raine D. J., Heller M. (1981), The Science of Space-Time, Tucson: Pachart.
Rovelli C. (2004), Quantum Gravity, Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511755804
Rovelli C. (2015), Aristotle’s Physics: A Physicist’s Look, ,,Journal of the American Philosophical Association” 1, 23-40, arXiv:1312.4057v2 [physics.hist-ph]. https://doi.org/10.1017/apa.2014.11
Russell B. (2011), Badania dotyczące znaczenia i prawdy, tłum. J. Wawrzyniak, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Such J., Szcześniak M. (2002), Filozofia nauki, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sulanke R., Wintgen P. (1977), Geometria różniczkowa i teoria wiązek, tłum. P. Kucharczyk, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Toulmin S., Goodfied J. (1961), The Fabric of Heavens, London—New York: Harper & Row.
Trautman A. (1970), Fibre Bundles Associated with Spacetime, ,,Reports on Mathematical Physics” 1, 29-62. https://doi.org/10.1016/0034-4877(70)90003-0
Trautman A. (1973), Theory of Gravitation [w:] The Physicist’s Conception of Nature, J. Mehra (ed.), Dordrecht—Boston: Reidel, 79-198. https://doi.org/10.1007/978-94-010-2602-4_8
Ugaglia M. (2004), Modelli idrostatici del moto da Aristotele a Galileo, Rome: Lateran University Press.
Ugaglia M. (2013), Peso e peso specifico in Aristotele [w:] Science and Representations, P. Napolitani, R. Nanni (red.), Firenze: Olschki, 15-48.
Weyl H. (1952), Symmetry, Princeton: Princeton University Press.
Worrall J. (1989), Structural Realism: The Best of Two Worlds?, ,,Dialectica” 43, 99-124. https://doi.org/10.1111/j.1746-8361.1989.tb00933.x
Wróblewski A. K. (2007), Historia fizyki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pobrania
Opublikowane
2020-03-31
Jak cytować
Grygiel, W. P. (2020). Mechanika arystotelesowska a współczesna fizyka. Na tropach ciągłości wewnętrznej logiki rozwoju nauki. Filozofia Nauki, 28(1), 5–24. https://doi.org/10.14394/filnau.2020.0001
Numer
Dział
Artykuły
Filozofia Nauki | ISSN 1230-6894 | e-ISSN 2657-5868